Xay

 

---- Kompyuterda taxlagan, tahrirlagan videolarda fonga, video ustiga qo’yilgan narsalar, yozuvlar, personajlarni to’liq yoki biror qismi bo’yich (ushlab) harakatlantirganda fon, qotgan qismlar harakatlanish trayektoriyasi bo’yicha to’liqlayin harakatlantiriladi, sudratiladi, ammo barcha video, to’liq fon oynasi bilan to’laligicha, avvalgidayin (kameraga) ko’rinib turaveradi. Go’yoki fon, qimirlamas qismlar ichki nisbiylikda harakatlanadi, ammo tashqi nisbiylikda to’xtab, qotib, ekrandan va kameradan qochmasdan turaveradi. Misol uchun, bir personaj bir fonda gavdasi qimirlamagan holda qo’lini ko’tarib yoki o’zidan eniga uzoqlashtirib harakat qilsin. Fon va gavda qotgan qism sanalib qo’lni o’rtaga olib, qo’lning o’zgarishlarini, harakatlarini fonni va gavdani umumiy shunday harakatlantirgan holda qo’zg’atib qo’ygan. Qo’lning qanday burilishli, sudralishli ishlari bo’lmasin, aslida qo’l emas, fon, - qimirlamas gavda bilan shunday burilib-sudraladi. Zero kompyuterda fonning va harakatlanishi bilinadigan ob’yektning xotiralari, ikkalasi bir-biroviga ishlab turmasdan, nisbiylik qilmasdan, RAM ya’ni tezkor xotiradagi ikkisidan biri, asosan fonning ob’yektga nisbatan harakati hisobga olinadi. Agar ob’yektning o’zini fonga nisbatan harakatlantiraman deyilsa ham, fonning ob’yekt qo’yilgan qismigina emas, baribir butun fon, boshqa tutashmas qismlar harakatlanishi uchun tezkor xotirada saqlab qo’yilgan. Shuning uchun osongina fonni, ob’yektga tutash qimirlamagan qismlarni, piksellarni harakatlantirib qo’yamiz. Ob’yektga nisbatan fonni harakatlantirish, yoki aksincha – fonga nisbatan ob’yektni qimirlatishlarning kompyuter uchun funksiyasi farq qilmaydi. Shunday qilib ob’yekt fonga nisbatan harakatlangandayin bo’laveradi, ammo aslida shu harakatni animatsiya, multfilm foni, orqasi, qimirlamas joylari qilayotgan bo’ladi. Ichimdan chiqib qolib ketgan gap deb ichimdagi o’lik arvoh eslatgani uchun shu gapni yozdim.

Bukunasi nonushtadan so’ng:

Ba’zida “u” bilan urushganimizdan keyin qachon yarasharkinmiz deya ozgina shoshqaloqlikka berilib, men tomondan undov chiqib yaxshi bo’lib, yarashib olardim. Mana shu o’rinda ozgina ko’proq, hammasi bo’lib 3-4 kun vaqt kutsam o’zi gap bo’ladigan joyda, ustida gap chiqarib o’zi tomondan menga yarashuv qo’lini cho’zganligi ma’lum bo’ldi.

Ba’zi eng muhim, dilimizdagi so’zlarni chappachasi bilan birga x shaklida yozaylik.

K										s
	a								u
		r						r
			o				i
				n		v
					a
				n		v
			o				i
		r						r
	a								u
K										s

Shuni o’ng tomon yuqoridan chapga aylanaviy ravishdan o’rtasidan tashqari 4 ala qismni ham yuqoridan pastga o’qisak… “Surib, suraverib kar-on(ni) no-rak, yo’q-rak virus” qilaylik degani bo’ladi. Demak, Karonavirus paytida har qanday g’oyaviy gap kelganda gapirsak, kar onni surib raksiz virusga duch kelamiz.

B									o
	o							z
		b					r
			i			i
				r	m
				r	m
			i			i
		b					r
	o							z
b									o

Bu – “ozori yana-bo’lish va-bob imzo”. Tushungan bo’lsangiz, mening xarakterim, yashashim, yozishlarimdagi dardim ham shunday. Ya’ni yana bo’lishga qo’yilmayman, ozorim shunday, ammo yana bo’lib bilganimda, kasalliklar, immunitet pasayib Spid og’irlashuv dardiga yo’liqishlar bo’lganimdan so’ng yana oyoqqa turib, va bob bo’lib, mana hozir yozayotganimga o’xshab taqdiriy imzo qo’yishim. Ya’ni oxiri eng yaxshi tasodifning taqdir yo’lidan, nuqtaning chizig’idan borishim. Mana – ko’nglimni ochadigan, hamma menga bo’ladiganlarni bildiradigan narsani, hodisaviy yozuvni ya’ni ismimning to’g’ri-teskarichasi bo’yicha x ini topishim. Hammasi shu yerda yozilgan, birodarlar, - hayotimning, o’tadigan kunlarimning mazmunan kuzatilishi, mohiyati bu yerda yozilgan. Demak, ism harflari bo’yicha X ga tegishli kesishuv nuqtasidan tashqari 4 ala chiziqlarni birlashtiramiz. Umuman – avvalambor bir narsani ta’kidlashim kerak. Kechangi va oldingi kunlar uchun kecha televizorning tez boshqa videolarni qo’yishidan o’qib, subtitri bo’yicha bilsam, men shunchalik banal, oddiy kunlik uy-yumushlariga xos dardimni yozayotganim uchun ichimdagilar men haqimda hammasini bilishlariga ko’ra yozish ma’no-mazmunimni, taqdirimni oldindan topayotgan bo’libdilar. Mening yozuvlarimning ma’nosini oldindan topib, taqdir va tasodif bahsi uchun shuncha yozuvli misollar keltirib o’tib, avvalgi ma’lumotsiz, xabar bermay yurishlarimdagi kam sonli shunday, ya’ni taqdir-gen bahslariga qaraganda ancha ko’p taqdir uchun ishlab misollar tug’sam ham, o’z-o’zidan shuning ya’ni taqdir chiziqlari ko’payib o’sishining yoki, tarafi olinayotganini bilmaslik qilganday o’zlarini tutib, birgina ishlashing tasodifini bizlar taqdirga yo’ysak, ichidagi harflarning har bir taqdiri bizniki, biz sening ustingda topib bashorat qilayotgandayin bo’ladi deyishmoqchi. Hamma ishlab karyera, xizmatda o’sish qilaman, ish o’zi taqdir tomonga boraverishda bir necha ko’p yillar bo’ladi deb turgan ichimdagilarga balo bormi menga anchagina xos va xosmas gaplarni bizlar topdik, chiziqli ya’ni taqdiriy deyishlarini. Bir narsa, aytgan ishlariga ham ozgina ko’proq muddat, bir xilga xos turib qolsam, go’yoki o’zim shunday bir xilchalik, takrorlanadigan kunlarni o’rgangan odatimga binoan o’tkazolmayman deb, nimaga o’rganib qolsam yoki o’zlari sababli o’rgatsalar o’zlari yana buzishni, ishning beliga tepishni xohlab turadilar. Odatni langarlatib silkitadilar. Endi. Shu oxiridan ikkinchi gapimda, langarlatib so’zini yaxshi qo’llading deb yana menga qoyil qolishlarini aytmaysizmi. Shunday qilib taqdirga xos ishlarda bizlar hammasini qilayapmiz, bashorat qilib bashoratimizdagidayin seni ishlatayapmiz deyishadi. Taqdirga xosmas, genli ishlarda bizlar topolmayapmiz, taqdiriy ishga o’t deyishadi. Bo’lmasa -, taqdiriy ishlarini, mana shu yozuvlarni men har doim ilgaridan, kechadan xayolimga keltirib ko’p qismini rejalashtirib chiqqanman. Endi sening kallangni hech kim bilmaydi, bizlar o’liklarga esa ma’lum deya bizlar bashorat qilayapmiz deyishaveradimi. Holbuki kallamning ishi hayot uchundir.

N						a
	a				z
		r		i
			g
		r		i
	a				z
N						a

“Ozi nari run, yugur iz aloqa(da)”. Ya’ni ozi nari, nariga oz qoldi, yugur iz aloqada, ;;fazoni gavdaga nisbatan harakatlantirib,; topib. Yana shuni aytish kerakki, bu qilayotgan ishlarimiz, nomlardan xarakterlarni, hayot tarzlarini topishimiz ichimizdagi o’liklar tomonidan har doim bizni kuzatishda ishlatiladi. O’liklar bizlarning nomlarimiz bilan, shunday yashirincha, x cha ma’nolari orqali harflarimizga o’xshab harakatlanishda fonga, atrofga nisbatan qancha orqa-oldin, aylanaviy surilishimizni kuzatib, bilib yurishadi. Ba’zi o’liklar, masalan o’lik Arvoh nomimga, ismimning harflariga xos harakatlansam, xulosa qilsam, hattoki ichimdan meni dirrilatadigan tasdiq, ichki bosh qimirlatish ham berib turadi. Endi ismim taqdir bo’yicha o’zimni boshqalardan ajratib turadi. Ismim xarakteriga, harakatlariga jo bo’lsam, singsam o’zimning genetikaviy tasodiflarim orqa chiziqlarda dirrilab, tarralab turaveradi.

M						a
	a				r
		s		u
			t
		s		u
	a				r
M						a

“Ora mast (,) sam, o’zing ura, urayver”. Onam, misol uchun, dasturxon oldida erkaklarning jim turishini bilib oraga mastlarcha qo’shilib gapdan uraveradi.

Z				r
	o		i
		k
	o		i
z				r

“Re, qayta zor(ni) oz (d)irrilat, ur”. Shu – dadamning xarakteri, ichki tabiatiga to’ppa to’g’ri keladi. Yo’l-yo’lakay, nanamga qarshicha ekinlar-u dadang deb yoz deyishdi ichimdan.

I						m
	b				i
		r		h
			o
		r		h
	b				i
I						m

“Mih va-bir tasodifiy bo’l ham”. Ichimdagilar kulishdi. Bizning, mening va Ibrohimning aloqalarida shunday taftish ko’p bo’lsa kerak.

A					r
	l			e
		i	sh
		i	sh
	l			e
a					r

“Re all -la(,) er” ya’ni “Qayta hamma -la(,) er”. Nazdimni yugurtirsam o’tmishga, Alisher akam xuddi shunday.

B						r
	a				i
		h		d
			o
		h		d
	a				i
B						r

“Rid baho(,) ha-Bobir dir” ya’ni “Qutul baho(dan), ha-bobir dirrila”. Chindan ham men ishimning bahosini bilmasam, noma’lumlikka qoldirilib dirrilayman.

L			a
	o	l
	o	l
L			a

“Alla”. Shu o’rinda – Lolani yoshligida sikkanim uchun allasi menga o’tib, men ko’p uxlayman, Lola esa mening o’rnimga ko’p tarmoqli, vazifaviydir. U bir tikish-bichishga, boshqa yana bir davlat ishiga hamshiralikka yuguradi.

M						o
	u				f
		s		a
			t
		s		a
	u				f
M						o

“Ofat mussa(ga) sum aft Dunyo(ning)” ya’ni “Ofat mussa(ga) (bu -) Dunyo aftining yig’indisi”. Demak, mana unga shunday hayot shakli qayerdan kelibdi. Ya’ni Mustafoni mussalayverib ofat keltirsak boshigaki, dunyo aftining, ohangining yig’indisini qiladi.

N					a
	o			r
		d	i
		d	i
	o			r
N					a

“Aloqa-random yo’q, no on, ustida random-aloqaning” ya’ni ustma-ust tasodifiy aloqa qilib bo’lmaydi. Barchasining hajm, ;;sanoq; chegarasi bordir. Mana nega meni doimiy tasodifiy aloqa qilolmaydi deb hisoblaydilar.

N				r
	o		i
		d
	o		i
N				r

“Re no on ir” ya’ni “Qayta yo’q(dir) (-) ustida, davom-etayapti irrilash, dirrilash”. Ya’ni o’tmishni qaytarib bo’lmaydi, eng asosda Nodir 2 tasi 1 da dirrilab davom etayapti.

Shu bilan 2 ala oila a’zolarimni ham hal qildim. Keling Covid so’zini ham tahlil qilaylik.

C				d
	o		i
		v
	o		i
C				d

“De co ok id” ya’ni “de birgalik ok, tuzuk id, aniqla(ni)sh”. Ha, - mana-men nega tuzuk, ok bo’lsa ham birgalikda, ichimdagi o’liklar bilan hayotga va o’zimga aniqliklar chiqarib yuribman.

Xullas, bunday qilib ko’p so’zlarning ma’nosini va hayotga tadbig’ini topish mumkin. Ichimdagilar ham sanskritchani tushunayotganda va tushuntirayotganda shunday, x cha uslubdan foydalanishlari mumkindur.

Endi – umuman men uchun atrofning, borliqning o’zi bordir. Men shu borliqning istalgan yerda to’xtab turishiga nisbatan harakatlanaman. Tiriklarni boshqarib, tirik bo’lib ko’rinayotgan o’liklar, masalan, dadamni kiyib olgan dadamning qo’tog’I, enamning gavdasida uy qurgan enamning omi, hammalari bo’lib menga nisbatan borliqni, atrofni harakatlantirmoqchi bo’lganlarida o’zlariga nisbatan tevarak-atrof, borliq harakatlanadi. Men atrofga nisbatan harakatlanganim uchun menga taom, ovqat mazali bo’ladi, ular o’zlarining harakatlarini bildirish uchun borliqni harakatlantirganda ovqatni hali ham borliqdan deb bilib bo’q ta’mida sezishlari mumkin. Shunda ichimdagilar dasturxonga qo’l uzatishlarimni boshqalar, dadam bilan ketma-ketlikka ko’ra sinxronlashtirib turadilar. Zero dadam shunday payt mening gavdamdan men bilan birga, 2 tasi 1 ida harakatlanib, gavdadan borliqqa bo’lgan nisbatiga ko’ra  mazali ovqatlansalar o’zlaricha. Bir marta tushimda Mahliyo Omonlarning kusiga qo’l barmoqlarim bilan tiqqanimda qotgan silliqlik bo’yicha chalkashlik bilinardi. Shu degani borliqning, dunyoning gavdaga nisbiyligining kusi, omi shunday. Zero borliq, fon istalgan harakatlanayotgan narsaning, qimirlamayotgan gavdaning harakatdagi a’zosini bo’lsa ham – gavdaning, narsaning qotgan bog’lanishdagi qismini qo’zg’atmasdan harakatdagi qismlarini, alohida qo’llar, oyoqlar harakatini o’zidan shu qismlarga nisbiylikda qilishi, harakatlantirishi mumkin. Shundoqqina (pastga osilib) qo’l qayishib, aylanib istalgancha harakatlantirilishi, fon tomonidan ko’tarilishi mumkin. Fon oldida turgan personaj gavdasini va harakatlanayotgan qo’lini, qismlarini bo’laklab, mayda-mayda piksellarda ajratib ko’rsatgan sanaladi. Shuni hayot bilan qiyoslasak, hayotdagi burdalanishlar, mo’rtliklar, bulg’analishlar, tuproq devorlar, ajratilgan narsalar bo’lgani uchun o’zimizni tanho, yakdil, ajralmas sezib hayotga, atrofga nisbatan, nisbiylikni bizlar qilib harakatlanamiz. Xullas, fon bo’laklanib harakatlanayotgan qismlari bo’yicha yuriydi, bo’laklarning harakatini ko’rsatish uchun o’zi harakatlanadi, kameraga, ekranga nisbatan esa to’liq, hammasi ochiq turaveradi. Ekran fonni bir xil yangi qo’shilgan qismlari bilan yopishib ko’rsatadi, fonning, qo’zg’almas manzaraning esa ichidagi qismlariga nisbatan teskariga harakati bo’lib o’tadi.

Xullas, - ichimdan yozuvimga, ishlashimga qarata ojizsan deb turishlariga qarab turavermasdan nima uchun shunday, ojizsan deyishlari haqida yozsay. Demak, mening qo’lim avvalgi va yangi yozuv uslublarim bo’yicha tajribamga munchalik bo’ysunadi desam, aslida shunday qilinishiga, bunday bir xil majbur bo’lib yozishimga sabab yozuv turim, xatti-savodim, uslubim o’zgarmasin deb ma’no bo’yicha yozuvlarimning joyi almashtirilib qo’yiladi. Yozuvimdagi xatimning o’zgarmasligi sababi bu – yozganim o’zgarganda o’zing yozgan-kusen deya ishontirish. Endi. Shuning uchun husni-xatimning o’tmishidagi yozuvlarini va kiritilayotgan hozirgilarini o’rta-me’yorda o’zgarishlarini qat’iy hisob-kitob qilib borayaptilar.

Xullas, - butun dunyo bo’yicha har bir tirik shaxsga, bu – insonga yoki odamga bir kunida boshqa shaxslarni bildiradigan, ;;gavdalari bo’lib olgan; o’liklar nechta to’qnashsa, aholiga nisbatan o’liklar shuncha marta ko’p hisoblanadi. Masalan, men, uydagilarimizning hammasini ko’rib chiqsam, taxminan 8-9 tacha yoki 9-10 tacha o’liklarni o’zimga yo’liqtiraman. Xullas – gavdaning a’zolari o’liklar, kompyuter uchun harakatlangandayin chiqishi uchun, shu gavdaning qotgan, harakatlanmagan qismlari fon bilan birga harakatlanadi. Bu – fazo kosmonavt lariga, fazogirlarga o’xshab, fazogir qo’lini harakatlantirsa, oldinga otsa gavdasi shu harakat trayektoriyasi va kuchi bo’yicha orqaga, teskariga harakatlandi degani. Natijada qarama-qarshi harakatdagi fonni, fazoni, borliqni yemaslik uchun o’liklar o’zlarini bitta holatda, kesimda bo’lsa ham bor qilib ushlab turishga urinishadi. Balki o’zlarining nisbiyliklarini mendan olish bo’yicha butunlay fonning, manzaraning harakatlariga g’arq bo’lib ketmay, ozgina ulushda, 20-30% chalar o’zlari ham nisbiy harakat qilishlari mumkin. Nisbiylik hozirgi avlod er-xotinlarni taqdiriy ravishda boshlanishidan va oxiridan egallab olgan. Shuning uchun bizlar nisbiy so’zini maxsus qilib, unga nisbatan yoki bunga nisbatan deya asosiy, harakatlanayotgan, birinchi o’rinda yodga solingan ob’yektga nisbatan ishlatguvchimiz xolos. Ya’ni unga nisbatan men deyilganda, u o’zgarmasdan turavergan, men esa undagi, yoki unga qarash bo’yicha o’zgaraman, ;;nisbatdaman; degani. Xullas, ichimdagilar ikr-chikr egalari. Ikr-chikrlarni, har xil kerakli deb hisoblagan mayda gaplarni yozaman desam, husni-xatim, ruchkam bilan – qo’limda yozish uchun mador qolmay, Ruhim dirrilaydi. Zero men Ruhimni ichiga kirib oldindan ma’lum narsani, ma’noni yozayotgan bo’laman. Endi, men uchun – hozir Shohruhxon aytganidayin, hikoyani uzilgan joyidan boshlash kerak. Zero ko’zim nomusim, gavda simmetriyam bilan orqaga ketganda, ichimdagilarning o’zlari ham talab etganga o’xshab hammasi shuncha qilinmagan ishlar, aytilmagan gaplarga xos ko’rilib, hammasidan uzilib qolib qayerga borishimni bilmay qolib, o’lgandayin holga tushib, hech narsaga ongli nisbiylik qilolmayotgandayin bo’lib qolsam, chindan ham menga erta, keyingi kun bormikin deb qolaman. Shunda o’lishim holatlari osonligini bildirib o’zimga taskin berish maqsadida qolgan va kechangi, “o’lib yotgan” joylarimdan davom ettiraman.

Hozir “Om, Shanti, Om” kinosini ko’rib borayotganimda salbiy qahramonni uyushib, bir guruh bo’lib rejalashtirib aldaydilar. “Om, Shanti, Om” degani “om sha, hoziroq-tiq (shansen) om” bo’lib, omning, kusning ikki devorchasi orasidan palkaning, tayoqning ya’ni sikning o’tib qaytishi bo’ladi. Umuman kino ham oxirida shuni aytmoqchiki, sik-om ishlari chindan ham o’liklarning, tabiatning tirik jonga nisbiyligidir. Bu – tutashmas, isbotsiz, ulab bo’lmas yolg’on. Kinodan yana bir parcha: “Agar inson chin dildan biror nimaning payiga tushib istasa, butun koinot uni shunga yetishtirish payida bo’ladi” dedi kampir, ikkinchi darajali qahramon. Chindan ham kalla Koinotni bilib turganda ham aniq bir narsaga intilishi, biron mantiqni ilgari surishi mumkin.

Shunday qilib o’liklar uchun atrofni qimirlatib qo’l-oyoqlarni gavdadan chalg’itib boshqarish, har xil gavda burilish, qayishish, qo’zg’alishlarini qilish mumkin. ;;Multfilmda diktorni (qottirib) ekranning, fonning chap chetiga qo’yib, qo’llarining o’ng tomon borib-kelishlaridan qarasak, gavda bilan fon birga chap tomonga siljiydi va shundagina qo’llar o’ng tomonga harakatlangandayin tuyuladi. Demak, - shunday tuyulsada – harakatni ekranda o’z-o’zidan qimirlab turgan narsalar, obrazlar emas, balki qimirlamayotgan qismi, fon amalga oshiradi. Obrazlar harakatlangandayin ko’rinadi, ammo shu harakatni fon (o’ziga nisbatan) qildirayapti.;