Menga qara ey

 

278. Ibrohimga bor yo’g’i 87 kun qolmoqda. Demak, bizning kundalik kunlarimiz oxirgi xona birligida 1 taga ortiq, katta ya’ni ko’p. 87 esa barcha kunlarni hisobga olish ya’ni 90 ga uch kun qolgan sifatida 87 kunni yutuqli bilib berish bo’lardi-yu, ammo teskariga hisobga olinayapti bari. Shuning uchun 87 dan 90 gacha bo’lgan 3 kunni mag’lubli ravishda hisobga oldi deya teskari izohni beraqolaylik. Endi, umuman olgandan shu paytgacha 1 kun adashib kelganim tufayli uzr so’raymiz bari ichimdagilar bilan birga xo’sh. Aslini olganda kunlar ham adashadi, aniq emasdurlarki, har kim o’zi ishongan ravishda har bir kunga, hodisaga va narsaga taluqli qilib sonlarni taqab chiqadi. Shu sonlar bo’yicha Got va Ungtoini, ya’ni taqdiri va tanlovli hayoti parallelligini moslashtirib tanlovli ya’ni, Got va Ungot orasida tasodifan to’zib yotuvchi hayotda, borliqda vaqtda hamda makonda sal-pal sakratilishlari mumkinmidi, ha. Endi, Demak, bizning dunyoqarashli, tanlovli hayotimiz taqdiriy hisob-kitoblarni baholashga qodir bir talay, hamma jarayonlarda tarixan ya’ni o’tmishla birgalikda olib borilgan isbotlarni ilm-fanga xos qilib keltiraolgan. Ibtidoiy jamoada, insonlar birinchi paydo bo’lganida g’orlarda yotgan va yashagan bo’lgan sanalgan bizlar, ajdodlarimiz o’sha paytlari taqdirdagi nusxali variantlarini g’or devorlaridagi chizmalardan, hayvon va har xil Xudolar suratlaridan devordan bo’rtib, qimirlab ya’ni tosh bo’laklariga xos tarzda ilgariga surilib chiqib kelishganlarki. Hozir mana shu ibtidoiy tarix bo’yicha taqdiriy mahluqlar ya’ni ahmoq kishili zotlar aslida uy devorlaridan shu devorlarning o’zlari bo’yicha oraliq masofa qoldirganlikka xos qandaydir nisbiylik hosil qilishib, ko’zni shamg’alaklatib yoki boylab aylantirib chiqishadilar hamki, shuni bilish kifoya. Bu bir tarixiy hayot kechirishimiz jarayonidan ilm-fanga taqdirning ishlash haqiqatini bog’lash bo’yicha moslashuvchanlik, ma’lumot bo’lib bizning dunyoqarashimiz shakllanishida o’z izini qoldirgan, o’rniga ega. Tarixda yana qanchadan-qancha jamiyat va ijtimoiy, global voqealar va davlatlararo qo’shnichilik siyosatlariga xos urush-pudratlar bo’lib kelganlarida hozirgi bizni o’rab olgan narsalarimizning barchasining o’ziga xos ishlatilish yoki qo’llanish munosabati bilan birgalikda, shularning taqdiriy zapisdan parallellik oralab keltirilishi, yulinib olinishi yoki olib-qo’yib paydo qilinishi bizning dunyoqarashimizda, tanlovli  hayotimizda ilm-fan yondashuviga va asoslariga ega. Faqatgina shu ilm-fan haqiqati taqdirning parallelligiga yetguncha, alohidalikka xos parallel zapisli Dunyo ajralishidan olinguncha, o’tguncha. Bizning ikki xil Dunyolarimizda, parallel ravishdagi taqdiriy va tanlovli hayotlarimizda ba’zi narsalar biz yurganimiz sari o’zgarib, zapisdan o’zga tartibga kirishib boradilarki, bu – tanlovli hayot borlig’ining zapisli taqdirdagi narsalarni o’zlashtirish va joylashtirish, palapartishlik va chalkashlik siri, tasodifi sanaladi. O’zgarmas narsalarga tegishli bo’lgan uy-imorat binolar va ko’p yillik qottirilgan ravishda og’ir turar joy narsalari aynan parallellik sirida, go’yoki shu narsalardan ikkitasi bitta bo’lib turganga xos tarzda turib zapisli taqdiriy jihatlamadaliklarni belgilagan. Zapis bizga narsalarning tartibiga xos o’zidan olingan oliy tartibnamolikka xos bosimni o’tkazib atrof-borliqni, muhitdagi predmetlarni chalkashligimiz yuzasidan qarama-qarshi kuch bilan kelib to’g’irlab, saranjomli tutishi mumkin. Bizlar ya’ni tanlovchilar, chalkashlilik va holat shaydolari bo’lsak, zapisdagi qahramon vakillarimizning yurish-turishlari va kiyim-kechaklariga xos tarzda ularni to’g’irlash bahonasida chamamimizda dunyo yuzasiga o’zimiz bilan kirib boraverganimiz ma’lum va mashhurki xo’p bo’pti. Zero Dunyodagi zapisli ya’ni taqdiriy xaloyiq shu Jahonimizning chindan yashayotgan inson ahli bilan teng bo’lib, faqatgina zapisli bo’lib yurishni istashmaganliklari tayindir. Shuning uchun ham televizor zapislari haqiqiy taqdiriy xaloyiq soniga xos zapisli yurish turishlardan kam, ularga yetaolmaydi. Zapisli yoki taqdirli, Gotli deb hisobga olayotgan ma’nolardagi so’zlar aslida ham shu zapis tushunchasiga xos bo’lib, ammo asosan haqiqiy Dunyoning bor jarayonlarining, 3 o’lchamli shaklining ya’ni nimayki bizlar hayotimizda uchratsak, shularning alohida parallel ravishda o’zicha muomalada va ta’sirchanliklardagi yozilgan tasavvur, oldindan ma’lum kelajak yoki elektron manbada saqlanib qoldirilgan hozirgi zapis uslublarini topajakligimiz kerakligiga xos deb olingan ma’nodagi bu – oddiygina biz biladigan televizor yoki kompyuter xotirasida ko’rsatilib ishlatiladigan saqlanadigan va aynan o’zi bo’lib qaytarilaoladigan ma’lumotlashuv turi. Albatta, zapisni bizlar ekran ortidan ko’proq bilganmiz, ammo zapis sifatida oddiygina hayotimizdan bilishimiz mumkin bo’lgan hodisa bu – o’tmishning go’yoki aynan o’ziga o’xshatib bitta sifatida esimizda, xayolimizda takrorlashlarni bilamiz. Men aytayotgan zapis esa zapisning shu ikkala belgilanish, ishoralash yoki izohlanishlaridan ham olinib, shu takrorlanaoluvchanlik va qaytalanaolishga xos xususiyatli parallel bir umrlik insonlar hayotlarining o’zgacha, nusxalarga xos bo’lishi sanaladi. Men aytayotgan, yozayotgan zapis bu – taqdir iskanjasiki, ko’pchilik shuni oddiy taqdir degan ma’noda bora-bora aniq ravishda o’lishini ilohiy aytilganini bildiradi xolos. Ammo taqdir iskanjasi chindan ham bir umrlik inson jonining, nusxasining shu bir umr parallel ravishda yashab chiqishiki, mana shu yerda menga klaviatura bo’yicha halaqit qilib sabrimni oshib-toshishini go’yoki ko’rayotganlaridan rohatlanayotgan ichimdagilar: - yo, bo’lmadi, pisanda qilmaymiz, yo-yo, - deya mazax-kulgiga qo’yayaptilarki, mening qo’shimchasiga televizor ichida yashab chiqishlarimi yoki menga, bizlarga o’xshash ochiq hayotda, keng 3 o’lchamli borliqlar aro hayot kechiradilarmi shu nusxalar deydiganing deb aytishayapti, so’rashayapti (va oxirida mana shunchalik tanlovni bilishga xos ko’tliklariga o’zlari shaydoli kayf qilib ichimda baqirib yuborishdi). Shuning uchun desakki, zapis so’zi deb ishlatayogan taqdir so’zi bilan ko’proq sinonimlarni aytib o’tishim muhim rol o’ynaydiki, ammo afsuski biz dunyoqarash tomonlama biladigan oddiy ekran ortidagi zapislarda, mexanizm zapislarida hamki faqatgina shu ma’noda zapis so’zining o’zi ishlatiladi xolos, bunga sinonimlar yo’q. Zapisning o’zbekchasi yozuvli tasma bo’lsa kerakki, shu ham aniq ma’lum emas bizga. Shuning uchun men aytayotgan ya’ni yozayotgan zapis ya’ni taqdir iskanjasini oddiy so’zlar, manodoshlar bilan izohlay qolaveraylik bo’pti. Zapis bu – aynan takrorlanish, qayta bir xillik uchun olib qo’yilaoladigan va parallel o’zgarmaslik, takrorlanishni kuchli rasm-rusmli tekshirish muhiti, oldindan o’rganilgan hodisalarni, narsalarni qayta shunday, o’rganilganday bo’lishini kuzatish va umuman olib qaraganda o’zbekcha tarjimasiga xos yozuvning o’zi. Insonga birinchi ilohiy sovg’a qalamki, yozuv ya’ni zapis bilan shuncha ishlar oralab bu darajaga yetdi. Zapisning salmog’i har bir vaqt lahzasining o’sishida, vertikal yonma-yon chiziqlarida. Endi, masalan men ham shu yozuvlarimni yozayotgan bir shaxs sifatida zapisdan ya’ni yozuvdan foydalanayapman. Shu yozuvlarimni saqlab qolib, soxranit qilib yana o’ziga o’xshatib aynan bir xil joylashuvga ko’rsatishim mumkinki, bu – bizga mexanizatsiyali ishlashni, uskunali tarannumni bag’shida etishi tayindirki. Shuning uchun zapisni ko’proq mexanizm ya’ni uskunalarning ishlashi, texnologiyaning bitta joyda, ekranda bir xil narsani o’chirib chiqaraverishi sifatlarida baholashimiz turgan gapki xo’sh. Mexanizm va uskunalarning ishlashlarida hamki, bitta narsa yoki hodisaviylik jarayoni, porshen qayta-qayta o’z joyiga borib-kelib turaverishi mumkinligi zapis deyiladi. Bizlar zapisni oddiy fizikaviylikda ya’ni jismda, Yerlarda va o’tmishda ham aniq qaytarilish yoki takrorlash sifatida bilaolmaymiz, ko’raolmaymiz, balki tabiiy ravishda osmon jismlarining joylashuvga xos aylanib yotaverishida hisobga olinadi bari. Ammo Oy ham, Yer ham zapis deyilayotganda ham unchalik kuchli zapis emaski, Oy Yer atrofida holatga xos qochishli aniqlikda aylansa, Yer Quyosh tevaragida ham har xil aylanaviy holatlar, sal qochishlar hosil qiladilarki, faqatgina shu ikkala aylanishlarni ham o’zlarining tevarakdagi masofalariga nisbatan bilinmas, kam farqli deb qarasak, zapis sifatida baholashimiz mumkin shu har ikkoviga qadar. Zapis bu – qonuniyat bo’lib, barcha mexanik va uskunali hamda texnologik jihatlama narsalarni ya’ni predmetlarni shu qonuniyliklarga xos bir xil qilib takrorlataverish mumkin sanaladi. Qonunlar ya’ni tabiiy qonun-qoidalar, ilm-fan tamoyillari aslida 3 o’lchamli olamda, mirda joylashuvni taqazo qilib qo’ygan bir o’tuvchanlik shaydolari, o’z-o’zidan shaklan va mazmunan borlik sanaladi. Bizning texnik va texnologik revolyutsiyamizda doimo interdisciplinary ya’ni fanlar aro qoidalar ishlatilib shu zapisga xos takrorlanadigan yangicha uslublar, metodlar va narsalarga erishamiz. Bir xil narsani, vazifani yoki ish-xizmatni ko’p qilib takroran ishlab chiqarish bu – hozirgi zamon ilm-fan inqilobidagi tenxik-texnologik, informatsion rivojlanishning yagona ko’rinishi. Demak, barchasi yozuvlar ya’ni zapislar hamda yozuv-chizuvlardan, shu zapislardan so’ng bir xillik takrorlanishiga yuz tutuvchi dolzarb, zamonaviy foydaga yo’l qo’yish sanalganmidi, ha. Ya’ni yozuvlarning birinchi ko’makchiligi bilan esda ya’ni xotirada qoldirish yo’li orqali yozuvlarning, zapislarning qayta izidan borib takrorlanadigan mexanizm yaratsa hech gap emaski xo’sh. Lekin, ammo, biroq, afsuski yozuvlarimiz, men yozgan yozuvlarim takroran o’z joyida oddiy, boshqa saqlanish oynasidan olinib bo’lsa ham turmasdan o’rganilgan ravishda qayta tuzilgan sifatida esimga o’zimga ham o’qish malol bo’ladigan darajada kiritiladi, barchasi o’zgartiriladiki asti qo’yaqoling. Umuman olganda bizlar o’tmish zapisidan ham foydalanishimiz turgan gapki, ammo unda foyda va tamoyil bo’yicha ko’pchilikka bag’ishlanaolish yo’q sanaladi. Oddiygina qumni o’ynab yig’ib qo’yishning o’zi birgina o’tmishda qolaturg’on, turaveradigan zapis sanaladimi, ha. Go’yoki takroran o’zidan-o’zi barpo bo’lib, 2 tasi 1 dadagiga xosdalanishi mumkin hamma vaqt ham. Ammo shunga foyda deb topiluvchi karkas qayerdan olinadigan bo’lsa ham berilmagan va bu ko’paytirib takroran (aynan o’zi vazifasida va shaklida) ishlab chiqarilmayapti. Zapis degani “tinchlik uchun ya’ni za peace” bo’lib barcha takrorlanishlar, texnik ko’p qo’llanilgan narsa va predmetlar Dunyoviy tinchlik uchun xizmat qiladigan sanalganligini bilsangiz bas hozircha. Shunday desakki, Dunyomizning barcha hududlari va mamlakatlari, joylashuv va predmet, kishilarigacha o’rab olgan Got, taqdir iskanjasining bir umrlik, 21-asrga xos zapisi Dunyomizga parallellik borasida takrorlanish va shu qaytarilishga majburlash sifatida eng katta zapis, yozuv sifatida tan olinib bo’lganligida hammasi va shu bor xolos. Bizlar insonlar aynan masofalar bilan bir jamiyatimizda va butun Dunyoda ham ajratilib, alohida yashayotganimizga xos ravishda oramizdagi dov yoki yoviy bo’lmish taqdir iskanjalarimiz bizlarni katta yangiliklar, ko’proq foydali takroriy ishlab chiqariladigan xizmatlar va tovarlarni bir-birimizga o’tkazib sotishimizga, yetkazishimizga va hattoki yaratishimizga yo’l qo’ymaydimi, ha. Zero ularning ya’ni zapisdagi Taqdirchilarning nazdida barcha rivojlanish 1 asrlik kelajak uchun allaqachon bor, belgilangan va o’z vaqtidan yangilik etilib aholiga taqdim etilajakligi bilanki. Boz ustiga biron yangilikni va rivojlanishni, taraqqiyotni bizning o’zimizsiz, yashovchi barcha shaxslarning o’zining ongi va shuurini e’tiborga olmaslik nazdiga xos, o’z ishtirokchiliklarisiz amalga oshirishning iloji yo’q deb sanashadilar. Misol uchun mana navbatdagi 4-avlod vakillari sifatida 3-o’rinda bor bo’lajak, yozdirilajak yoshlarimizning yangi texnik taraqqiyoti o’zlari bilan birga kelishi kutilayaptiki, shunda ya’ni bu taraqqiyot texnikasi va predmetlarida ularning o’zlarining jonlari va yashashlari inobatga olingan. Ammo bizlarning jonimiz hali beri teskari nusxalarimiz va ularning o’zlarining texnikaga, maishiy xizmat uskunalariga va ekranlarga taqalishlari bilan cheklanmasligi tayinki, bizlar Gotdan ya’ni zapisdan, taqdir iskanjasidan ko’ra ko’proq foydali jon orttirib ko’proq ishga, yaratuvchanlikka qodirmiz deb topamiz doimo o’zimizni. Birgina Gotni yoki taqdir iskanjasini topaolishimning o’zi, shu o’yinni ya’ni ularning o’zlari, jonli nusxaliklari bilan bizning taraqqiyotimizni zapisli ravishda belgilab kelishlarini yo’qqa chiqarib, ustun ravishda rivojlanish yangiliklari olib kelishi turgan gap. Endi, masalan, menda kechayotgan ichimdagilar tomonidan yuboriladigan misolgashtaliklar, o’yinlari yoki og’riqlari doimo kayfiyatimga suqadigan va oladigan bo’qli yurishlar, chizmalar bo’lib, shularning barini yig’ib olib, birlashtirib masala shartini yaratib berishimizdan so’ng algebraik yoki hisob-kitobli, geometrik, umuman matematik jihatlama yechib kayfiyatimizni yaxshilaydigan yangi predmet yoki narsani shu chizmalarga xosdalab topishimiz mumkinki buni texnik-texnologik rivojlanishimiz desak mubolag’a emasdur. Bilasizki taraqqiyot Gotdan bo’q orqali olinib, bizlar shu bo’q bilan o’ynatilayotganimizda yig’ilajakli tarzda, bittama-bittalikka yo’l qo’ymay ya’ni barcha chiziqli yo’nalishlarga xos umumlashmali geometrik masala shartini bersak hech gap emasligi tayindurki xo’sh. Zero bo’q hammasi birida va biri hammasidaliklarga yo’l qo’yaolmasligi tayin gapmi, ha yoki yo’q sizlar uchun, men uchun esa ha. Bo’q degani “Boburning o’qi” bo’lib, Bobur bu – “yana burish ya’ni bo bur” sifatida sanalganidan so’ng, bo’q yana burilishlarning o’q qilib otilishidan so’ng Dunyoga tarannum bo’lajak yangilikli ma’lumotlar va texnik-texnologik inqiloblar sanaladiki xo’p. Menga bo’layotgan kallamdagi, kayfiyatimga nisbatan bo’qli hamlalar doimo mening oddiy kayfiyatimdan, bo’lib o’tgan yoshlik shijoatimdan xato sanalishib, mendan shu kutilayapti deya meni seskantirib, tezlashtirib yoki shoshirib ichimdan surib tashlaganga o’xshaydiki, bu – Gotli bo’qning meni aniqlashi hozircha. Ammo mening kayfiyatlarim, yoshligimdagi shijoatim va xohish-istaklarim boshqacha bo’lgani boisidan o’zimga xos biron nimani kayfiyatimni yoki xohish-irodamni aniq qilib bilishim bilanoq bo’qning ko’p ketma-ketliklari aro aniqlashtirilgan Gotdagi chizma va matritsani ma’lum etilishiga xos ishim bilanoq amalda yangicha yutuqli ishni, maromni va yakuniy texnik taraqqiyotni hisobga olishga qodir barcha mendan oldingi olg’asifatlar ham xo’p. Ha, ichimdagi Iblisning o’zi bo’q ediki, bo’qning bir jinsini yoki zarrasini, protonini topaverib, menga aynan majoziy ma’noda, kayfiyatimga surtib qayta-qayta bir xilliklar qilaverganidan Iblisning o’zi yuqori darajadagi o’sishga ega bo’lganligiga qaramasdan, o’zini dirrilatilishidan, ikkilanishli befarq ikki chetga tarqalishidan ya’ni ichki va tashqi kallinearliklaridan qo’rqib, shu qayta tarzdagi bo’q surtish ishlarida bizning takroriy tushib qoilshimizga yo’l bermay, qanchalik olg’a ketgan bo’lsa, shunchalik tez bu obro’ darajasini yoki o’zini singuvchan ko’tga o’xshab boshqalarga bildirishining shukuhini, qilgan ishlarining samarasini yo’qqa chiqarib to’satdan pastga tushishi, darjasida qotib qolishi turgan gapki xo’sh shu. Aynan mana shu Iblis muttaxam, takabbur sababli men bo’qqa aralashib qolganmanki, meni to’g’ri tahlil qilib ochib bermagani sababli ya’ni kayfiyatimga boshqacha suqulishli baholar chiqarishi boisidan orada qolib ketgan haqqim, teng muddaom, jo’shqinligim va shijoatim bo’q bilan bog’liq kelasi avlodlar, kelajak ma’lumotlari va yopishqoq xayollariga berilib ketgan sifatida devonalikni boshimdan o’tkazgan edim. Men bekkorga bularni yozmayotganimga ham o’zim hayron qolib, “tushib” yubordim yana. Bugun 87-kun sifatida 0 dan 9 gacha raqamlarning o’nlik xonaligiga xos devonaligini qanday bo’lmasin shuncha bo’lib kelgan deb qaraladigan, 20 yoshimdan boshlangan telbanomusligimga teskari ravishda ma’lum qilish jarayonidamiz barchamizki xo’p, hali ham shu bu. Shu 90 kun bir kun qolmay oxirigacha Devonaligimni oqlash payiga tushamizki, biz ikkimiz shu Iblis va Shohidning bizning o’zimizning qiyosimizdan, yakdil tanlovimizdan qanchalik qochgan holda yana bir shampan quloqlanib tanlovlar chiqarganliklari va ikki xil tanlovlarimizni, xohish-irodalarimizni bir-biriga qiyoslash ilinjida kuchli hayajonga beridirib, meni devona sanatganliklari qanday kechishi bu shu. Tanlov yuzasidan tanlov bu – devonalik sanaladi. Ortiqcha ikkinchi tanlov bilan birinchi tanlovning qiyoslanish, tanlanish hayajoni sifatida shu ortiqcha ikkinchi tanlov 90 kun davomida 20 yoshimda boshlangan Universitetning o’qish korpusidagi tualetida sichishim bilan boshlangan ikkilanishimning, devonaligimning haqiqiy o’zimning ko’p ishlatadigan tanlovlarim, xohish-irodalarim bo’yicha mening sarhisobimni tashkil etadi. Men shu 90 kunlik hayajon maktabida o’tgan 12 yilimizga yakun yasab, shu davr mobaynidagi hayotimning tahlillarini va hisobotlarini keltiraverganim ma’qul hozirdanoq. Men 90 kun ya’ni 3 oylik devonaman xolos. Bu ham o’z darajasiga ega, oddiy hisob-kitobli xolos. Qolaversa bizlar seni bilamiz ham deyishdi ichimdagilar. Menga Iblis bitta so’zni jumlangda hali beri takrorlama deydi. Ammo bitta so’zni takrorlab jumlaning har xil joylarida keltirishlar muddatidan avval o’tab qo’yilgan chindan devonalik, ikkilanish va kallaning o’z bahsiga o’xshab to’liq beradiki, Iblis o’sha paytdagi shuning boshqacha namuna va toifalarini qilib kelganidan so’ng hozir ham o’ziga raqib chiqib, 3 oyni tushunmay devonalik sifatida meni qoralab o’tkazmoqchi.