Men kimman-o

 

133. Men o’zim go’yoki matritsamning ichidaga o’xshaymanki, she’rlarni so’zga taqalib o’qiyotganimda shundoqqina ichimda uyg’ongan tuyg’ularim, qarashlarim yoki o’qiyotgan bir so’zimdan topayotgan istaklarim (kelajak dunyo bo’ylab shahvoniy hayotga aloqador xohishlarim) keyingi keladigan so’zning har birida mujassamlashib turadiki asti qo’yavering. Keyingi so’zlarda men sanskritcha, paronimcha yoki so’z bo’gin, harf va bo’laklarini tushuncham bilan qabul qilishga otlangan bo’lib aynan xohish-istaklarim, huzurli tasavvurli xayollarim o’z ifodasini shundoqqina 100% to’liqlikda anglatib bag’sh etib turibdiki asti qo’yavering. Ha, shuni nima deydilar aslida? Hech kim bilmas hozircha. Ammo o’zim anglashishga harakat qilib qo’yaqolayinki, bu – matritsaning o’z ifodaviyligiga ko’ra bag’ishlanmoqligi sanaladi hamki xo’p bo’pti endi. Aslida borliqning sir asroriga e’tibor qaratsak, biror jismning o’z-o’zidan bor bo’lib turaverishi, hajmni yoki fazoni to’ldirib joy egallaverishida aynan ishqalanishning o’zidan iboratgina hodisaviylik turadi hamki xo’p bo’pti. Biz dunyoni, borlig’imizni to’liq ranglarda, doimiy bolik jilosida yoki uzulishsiz deb tassavvurimizga va sezgilarimizda anglatib qo’yganmizki, biroq shu yaratilish shakli shamoyiliga asosan deb olganimizda aslan bittagina holatni, yagona zarrachani yoki borlik elementinigina o’zgarmagan ravishda o’z o’rniga boshqa borliklarni qo’yaveraolishi orqali o’zgarishni sezdirmaslikni bajaraoladigan ikkinchi asos sanaluvchi mazmun-mohiyatlar bilan ishqalanishidan hosil bo’ladiganga o’xshamoqdadir. Bizga aynana teskarisi deb ichimdagilar shundoqqina shu o’rnimda bildirib turishibdi ichimdan mavhumlashuvga xos aks-sadoga berilgan odamiy suhbatlashuvga xos yagona gapli javoblari bilan. Ularga darakni, darak gaplarni ruxsat etish mumkin, ammo buyruqli turdagilarini o’zlarining xonu-monlariga qaratib qo’ysinlar. Matritsa yoki ishqalanish sir-asrorlariga yaqindan e’tibor qaratsak, ishqalanish ma’nosi yuzasidan to’g’ri o’ylab topsak shuki, zarrachalar va mazmun-mohiyatlilik (fazo hajmli bo’lakchalari), ikki jism yoki ikki hodisaviyliklar bir-birlarini yoyibroq, kengaytiribroq yoki cho’zibroq chizishadilarki asti qo’yavering. Bo’lmasa agar esa, o’zlarining hajm bo’laklari bo’ylab mos joylashuvlarida qandaydir, aylanmali ravishda ishqalanib turishadilar-u, so’ng baribir taraflar jangi, yo’nalishlar tomon siralash yoki o’z o’lchamli umumiy bosimlaridagi yo’llari tortishuviga xos mazkur joylashuvlaridan surilish qiliboq holi bir-birovlari bilan uzilmasdan, bir-birlariga qanchadir katta yoki kichik qismlari tegib umumiy kesmali hudud yoki ishqalanishga xos doira qismini yarataverib qolgan nomos, o’zlari alohidalashib qolgan hudud-qismlariga xos ravishda borlik to’ldirishini hosil qiladilar. Ishqalanishda ikki tarafning qarama-qarshi tarkibiy bo’laklarining juda tez ishqalanishi yoki yaqindan tegaverishi bo’yicha sudralib chetlashgan qismchalarigina ikkala tarafning to’liqligini yoki mavjlanib bor bo’lib turishini anglatmoqdaki, asti qo’yaqoling xo’p mayli. Shu jumlamdan oldin aylanib, bir, do’konimga qaragandim. O’zim uchun ishqalanish aslida birinchi navbatlarga e’tibor qaratadigan bo’lsam, Gotim bo’yicha birga boraolmay haqiqatning, jismning borlashuviga ko’ra noma’lum joylashuvlarda, holatlar kesimida qolib ketishim hamda tuyg’ular bo’yicha bilimlarimning yaxshi tushunchaga o’zgarib qolaverishi o’rtasida bo’lib turadiki asti qo’yaqoling xo’p bo’pti. Do’konimda typing yoki yozib terish qilish ishimda juda kam joy qoldirib yozish uslubiga ichimdagilar tinimsiz, xit qivorib chorlashaverdilarki, o’zimni dirrilatdilarki asti qo’yavering. Ichimdagilar mendan borliqli gotimni ko’proq olishmoqchilar, asosanki ishlashim kelajak yozuviga yoki taqdiriga, zapisiga ko’ra gotimga o’zimni majburlab o’xshatib haqiqatimni egallamoqchilar. Gotimni ga’mlab qo’yish, ko’paytirish yoki to’plash (zahiralash) bo’yicha o’zimning bilib turuvchi va yiqqan tuyg’ularimdan ko’proq ravishda borlig’imning, haqiqatimning yoki Gotimning ulushini Got va tuyg’ular (shu yo’laklar) ishqalanishida nisbatan oshirmoqchilarki asti qo’yaqoling hamki xo’p bo’pti. Endi menga go’yoki og’ir qo’l bilan ishlaganda qo’limning terisi uyushib qolib bir chekkaga yig’ilib to’planganga o’xshash hodisa yuz berayaptiki, kitobimdagi ishimga ko’ra bu – o’qiyotgan so’zlarimning o’z joyida turib qolaverib she’rlar to’plamidagi qolgan barcha so’zlarning shu tomonga qisilishaverib talpinishi, surilishi yoki sudralishi sanaladiki, asti qo’yaqoling. Har bir so’zni she’rning o’zining borligiga, tarixan bor bo’lib kelganligiga qaratila so’zlarini o’z joylashuvida ko’rib o’qiyolishimga qaramasdan, shu bular sababli to’plamning matritsasi yoki barcha so’zlari joy almashtirib o’qiyotgan haqiqatan o’z joyida bo’lishi lozim bo’lgan so’zning o’rniga tenglashtirilayapti, parallel qo’yilayapti yoki ma’zmunan o’rnini to’ldirayapti hamki, aslida ham shu jarayon haqiqat sifatida tan olinguga o’xshab qoladi ham nazdimda sal turatursam hamki xo’p mayli. Tuzatayotgan she’rlar to’plamimning men kutib turib o’qiyotgan so’zi atrofida matritsasi barcha ichki so’zlarini yoki umuman til boylikdagi so’zlarni aylanmaviy yoki shamg’alakli uslubda elektronlar, elektromagnit yoki elektron uchqunchalarga o’xshab kichkinagina joylashuvda bir chisirlab markazroqdagi uchquniga biqinib, to’kilib yoki tushib juda yo’q bo’ladiganlik darajasini bildirganlikka xos kichik bo’lib ketadi ham nazdimda, so’ng shu jarayon sababli o’qiyotgan yoki kuzatayotgan so’zimga shu boshqa so’zlar tomonidan eng chetda boshlab siyraklashgan holda bo’lib zichlashaverib borliqning to’liq hajmdaligiga xos holatini surib tortgan holda ishqalanishdagi kamchiligi yoki haqiqatning bir tomondan og’ishi narigi taraf tuyg’ulari, ichimdagilarning hayot tarzlari bilan almashtirilib avvalgi mutanosibligi to’ldirilishi zarurligi borasida so’zimga mazmun-mohiyat, kishilarim bildirayotgan aniq tuyg’ular isyoni berilib turadiki asti qo’yavering. Shuning uchun ichimdagilar matritsaga ham, ishqalanishga ham “qo’ygan” bo’lsalar yoki befarq bo’lsalar, shular bo’yicha o’zimning tuyg’ularimni o’zlari borasida birgalashib tuyib turishimizga erishishimizga ham qaramasdan, aynan haqiqat borasida so’zimning o’z asl joyida (hozirog’imda, borlig’imda) borligiga, bo’lib turayotganiga yoki qotib o’zgarmay turayotganiga, bularning hammasini umumiy ravishdagi barchalari sezib, ko’rib qolishlariga intilib boqishadilar. Nima bo’lsinki, o’tmish tug’yonlaridan yoki ruhlaridan ichimdagilarning barchalari orqamga inson siymosi, soyasi shakllariga o’xshash kelib qo’shilaverib o’zimning hozirog’imdagi aniq, taqqa-turuq o’tib boruvchi jarayonlarga diqqatlarini qarataolsinlarki, shularga ega chiqishni istayurlar hammasi ularning ham. Dunyoviy yoki borlig’imning haqiqat qatlami uzra borlikning yoki mavjudlikning vaqt bilan barobar borishidagi jismlarning turib bor bo’lib turishiga, barcha xaloyiq bilan birga haqiqat asosli vaqtning o’tish jarayoniga qatnashishga urinishgani-urinishgani shu bo’lmoqdaki, so’zlarni aniq ko’rishga intilish sanaladi. O’zimga hozirgina ham sodir etildiki, qaragan joyimda kitobcha qoplamasini ko’rib turibman hamki, go’yoki ularning ko’zlari bo’yicha borlig’imda haqiqat asosida qarab turishlari tushunilayapti hamki, shu bo’lsa o’zimga doimo ma’no ko’zimga ko’rinishga urinajakligi nazarga tashlanajak hamki xo’p mayli bo’latursin. Ma’noda yoki tuyg’ularda narsalarning tartibsiz, borliq sir-sinoatidan farqli bo’lib joylashuviga xoslik namoyish etilajakligi bilinmasdan qolmas hamki xo’p bo’pti. Aslida ishqalanishning tuyg’ular yoki jonlichilar, ichimdagilar tomonida palapartish, og’dar-to’ntar yoki xuddi doktor Strenj qahramonning olamlariga o’xshashlik borki, shuni matritsali olamning ishlashi sifatida qabul qilajakman hozirlari. Agar haqiqiy borliqda narsalar o’z joylarida, o’zgarmaslik shartlariga xos turaveradigan sanalar bo’lib sinalaversa, ichimdagilarning tuyg’uli yoki matritsiyali shu borliqdagi parallel olamalarida bu narsalar har xil joylashuvlarda turishaveradi, balkim yana oynalar yoki matritsiyali, kodli o’zgarishlar bo’lib boshqa parchali kesikliklarda, bo’laklarda umumiy ravishda fazodagi joylashuvlarning kesilib yaqin va yiroq ravishdagi qo’yilishiga xos bo’lib almashinib yoki joy olishni o’zgartirib turaveradi. Go’yoki oyanalarning, siniq akslantiruvchi shishalarning birlashishiga xos ravishda kesilish yoki bukilish chegaralari bilinadi va ichidagi borliq bo’laklarining, muhitning ko’rinishi bo’rtib, ashg’al-dashg’al bo’lib chiqib-kirib qolganga o’xshaydi. Go’yoki inson tasavvurida atrofga boqayotganda har xil tomonlarda yoki yoqlarda holatlarni, narsalarni kuzatadi-yu yoki ko’zini ochib yopib, kiprik qoqib tepa-past, o’ng-chap qarashlarga sakrab o’tadi-yu va ma’lumotlarni ongiga, tasavvuriga yuklagandan so’ng shu matritsa, tuyg’uli olamdagi harjmli, stereometrik va planimetrik alohida birgina borliqning fazoviy joylashuvlarini birlashgan holda haqiqiy borliqqa o’xshataolmagan tarzda, siqilib bo’rtib yoki qisilib ichkariga kirib qolib narsalarini esa asosi fizik mutanosiblikdagini bildirmagan holda ko’z oldimizga chetdan katta yoki kichik qilib boshqa joylardanligini aslida bildirgan holda ko’rsatib yoki kirgizib turadi. Xullas, matritsadagi borliq bizning tabiatimizga xos emas, balki oynalar bo’yicha, har xil qavariq va botiq bo’lib muntazam bo’lmagan geometrik shakllardan hamda shu shakllar ichidagi narsalarning bir-biridan oldinga-orqaga har xil noma’lum tartiblarda qo’yilishidan iborat. O’zimdagi ko’pchilik tushlar xuddi shu ko’rinishda yasalganligi bilan ma’lum va mashhur edi hamki xo’p bo’pti. Faqatgina shugungi ko’rgan tushim, ushbu yozuvlarimdan ham oldingi ertalabgi tushimda bir-birini bosib oluvchi borliq bo’laklari kelib ongimni yoki tush ko’rishimni buzib, tugatib yuborishiga yo’l qo’yilmagan ba’zi namoyishlaridan so’ng, katta shahar manzaraviy aniqligini tabiiy ravishda ko’rsatdilar, albatta, teskarisi bo’lmasa bo’mas hamki, o’zimni shishirib baqaloq qilib devorlarning qisilishi ro’y bergan ravishida ikki qahramon orasiga qisib ham qo’yishdilar-u tushim yakun topdi. Shu degani tush-ku hamma vaqt bunga o’xshash bo’lsada, bu tushimdagi voqealar yana shuni bildirmoqdalarki, balki yozuvlarimning qanday borishini ichimdagilar bilib, shuni, bugungi hozirgi matnli xabarlarimni ifodalaydigan, sharxlaydigan yoki izohlashga xos aniqlikni o’zimga bildirib qo’yishga urinajak hamki tushimni ko’rsatgan bo’lgan bo’lsalar ne ajab. Albatta shunday, deb aytishiyaptilar ichimdagilar ham endi mana sizga xo’p mayli. Shuning uchun deb qarasak bo’larmikin, endi o’zim har bir lahzamda matritsani tushunishga urinib ma’noga yoki tuyg’ularga monand bo’lishni xayolimdan o’tkazsam (g’ayritabiiy) bo’lsam, ichimdagilar bir umrlik yoki katta inson vaqt davriyligiga xoslik, kunlar bo’yicha kelajakni oldindan bildirish ishlarini, tushlarini bildirib kelishib (g’ayrioddiylikka, ajoyibotlariga erishishga) harakat qilishmoqdalar. Shuni bir so’z bilan Payg’ambarona bugungi so’zlashuv ishlatib yurgan uslubimni qo’llab aytganimda “ajoyib va g’aroyib” deyman. Ajoyib yoki haqiqiy haqiqatga ichimdagilar sazovor qilishmoqchilar o’zlari bo’yicha, o’zim esa g’aroyib haqiqatim izidan borayapman hamki xo’p bo’pti. Endi xo’p bo’pti deganga o’xshash xonish bildirishi bilan ichimdagilar “shuni yoz” deb keyingi topib bergan masalalarini tuydirishdilar, xayolimga solishdilar. Bu degani shu ediki, agar bizlar hozir muhokamamizda taraflarimizni yig’ib so’ng bir-birimizga sezdirish amallarini o’tayotgan bo’lsak boshimizda, har ikkov taraflar uchun hamma onda o’tib qaytib tomonlarni ulab turguvchi og’aynichilik oqimlari ham bor edi demoqchi bo’lishdi endi. Ichimdagilarning hammasi bo’lmasada, har doimiga solganda kamida bir-ikki yoki eng oz oqimiy darajadagi shartlashishga xos inson qiyofali kishisi ichimdan haqiqiy o’nglangan holatni ko’rib bilib o’zlari tomonlariga ma’lumot tashishayaptilar degani shu bu. Shuning uchun kuchli reaksiyalar har doim bo’lishi kerakligi tayin bo’lsada, hozircha bo’lmasligi ham mumkin edi-kuya. Yaqinlashishimiz jihatidan barcha bo’lib o’tgan jarayonlarni mustahkamlagan holda shularning ustiga yangi almashinish zahiralarini qo’shib borayotgan ham bizlarki xo’p bo’pti. O’zimga kelsak, tuyish yoki matritsani bilish darajam ha demay deganda mutloq yangi zo’rlik, ko’chish yoki kuchanishli bo’lmasada, kichik oqimli almashinuvchanliklarimiz darajamizni to’ldirib borayapti har doimiga hamki, xo’p bo’pti endi o’zing yozaver deyishdi oxiri ham. O’zim uchun aytsam, har bir tuyg’uli o’xshatilish, ko’chirib o’tishni tuyishga xoslanishlarni bilib sezgim orqali jumbog’ini shakllantirgan bo’laversam, so’ng ichimdagi ular uchun bo’lsa qat’iy joylashuvga xos xarakterli ravishdagi haqiqiy ko’rinish sezgilarini tuyg’ular orqali jumbog’iga e’tibor qaratuv orqali almashinish nazarga ilinganligi bu shu yerda o’rnashib qolgan bo’latursin hamki xo’p bo’pti endi bo’latursin. Shunday qilib she’rlar kitobini o’qiyotganimda oddiygina bir so’zning ichida tuyg’ularim, xayollarim yoki orziqishlarim topilib turaverajakligi asosida bir haqiqat bo’lakchasi, parchachasi yoki shu so’zning o’zigina bor xolos hamda bunga o’zim istgan tuyg’ularim ham kelaveraypti deb oddiy qarash qilib ham turavergan o’zim bo’laturayin xo’p mayli keyin.