Biz

210. 12:05. Bizning ishimiz misol va masala o’rtasida aylanib yuribdi. Hayotdan oladiganlarimiz, tabiiy nusxalar yoki audio-videodan oladiganimiz masala bo’lsa, o’zimiz qiladiganimiz misol hisoblanadi. Masala degani “ma – sal aloqa” bo’lsa, misol esa “men is ol” sanaladi. Bizlar orlilar masaladan o’rganamiz, misollarni ko’paytiramiz. Blender ni o’rganishim uchun ham internet videolaridagi boshqa takrorlanmas, boshqachasi o’zga yerda (internet manzilida) uchramas masalalarni, darslarni va kurslarni, qo’llanmalarni tomosha qilsam, misol uchun esa umuman boshqa, tasodifiy yo’nalishdan borib o’rganganlarimni qorishtirib, qo’shib tashlayman va esimda qoldirishni rivojlantiraman. Endi 30 min. Masalaning bittadan misol bilan hayotni, barcha sohani yoki vaziyatlarni, adabiyotni to’ldirgan ma’nodagi “ma – sal aloqa”si misollarning takroran va aralash-quralash tarzdagi holatlar jamlanmasini shakllantirish yo’sinidagi “men - is ol” ya’ni “bu – men, mendan is ol” ishlari bilan oxirida son jihatdan teng bo’lishi kerak. Butun Dunyoda qancha masala, vaziyatlar va darslar, ko’nikmalar bo’lsa, bir insonning bir umrida shuncha misol bo’lishi kerak. Ya’ni masalalar nuqtalar bilan ajratilgan bo’yiga to’g’ri (vaqt ma’nosidagi) chiziq bo’lsa, misollar eniga zich borib qaytadigan chiziqlar to’planmasi, bo’yoq ranglari bo’ladi. Shuning uchun misollarni hayotda bilib chiqarish, ishlatish kerak. Endi 17:24. Demak, “Endi”dan keyin uzoqroq davr o’tgan bo’lsa, yoki qancha vaqt o’tganini yoki vaqtning o’zini qo’yib ketayapman. Endi, nisbiy vaqtda vaqtning uzoq-yaqinligi harakatlar soni bilan ham aniqlanmagan. O’zi o’tayotgan, doimo davomiy vaqtimiz esa cheksizlikka ketishi hisobga olingani uchun uzoq-yaqin so’zlaridan birini qo’shib aytishimiz, umuman olganda kontekst yoki inson uchun muhimlik darajasiga ko’ra yaqinligidan kelib chiqadi. Ko’pchilik shuni taxminan bilishmaydi. Masalan, uzoqroq vaqtdan keyin deganimda, u nima 1 yilmi yoki 1 asrmi deyish mumkin. Ammo kontekstda qaysi tushunchalar, joylar yoki inson bo’yicha umriga nisbatan olingan davr qismchasi ko’zlanayotgan bo’lsa, demak shu tamom vassalom. Demak, bizning aniq bo’lmagan vaqtimizni ifodalashda vaqtning uzunligini hisobga oladigan sifatlar talaygina bo’lsa, barchasi oldindan yozilganlarga ko’ra nisbiylik, qiyoslanish va ahamiyatlik darajasiga ko’ra hisobga olinadi. Uzoq-yaqinlikda, vaqt davrini sifatlashuvda bizlar qarama-qarshimiz bo’lgan nisbiylikdan, harakatlnish tushunchalaridan bir pag’ona tushib foydalanishimiz mumkin, ammo nisbiy harakatlanishlarning o’zi bilan o’lchanadigan vaqt o’zi cheksiz o’tayotgan vaqtdan shu borada foydalanaolmaydi va o’zi ham bilmasligi tayin. Mana nega o’zimga tushunarsiz ravishda genetik, ruhiy hamla qilishadi, umrimning zavoliga aylanishadi, zero o’zidan so’rab bilaolmaydigan nimani so’rashni, istashni bilmay o’tiraveradida. Endi, yana genga qaytamiz, chunki shu tugamay o’zimni ichimdagilarning har kimi tomonidan qiynayapti. Gen degani “ga eng ga, ergash, engash” bo’lsa, birinchi “-ga” tezlik bo’lsa, eng yetib borishidan so’ng ikkinchi “ga” tezlanish bo’ladi. Demak, tezlik bilan tezlanishlar “ga”lik, yetib borishlik, tutib olishlik qilaverib, ehtiroslarimda nima paydo bo’lsa, tug’yon qilib tuyg’ularim bo’ylab aylantirib boshimga orttirilgan balo, bosim og’rig’i qiladilar. Shu ehtiros-tuyg’ular, miya asablari ma’nosi o’z ma’nosida, joyidan chiqmay ya’ni o’zim tomonimdan hayotda bo’lishi mumkin bo’lgan kam ulushda ijro etilish tasodifini kutib o’tirmasdan, yoppasiga uydagilarim tomonidan chiziqqa aylana solinganga o’xshab o’rab olaveradi, chiqarilaveradi ya’ni hayotiy amalini jonli ifodalab keltiradi. Ha, Iblis Karobum ma’nodan avval o’xshashlikni tezlashtirib chiqarayotgani ma’lumdir, na iloj. Agar shu Iblis o’ylov, ma’no va so’ng ong yo’nalishida o’zini boshqarish gashti bilan yursa, o’zim shularning teskari tartibdagi paronimchasi, sanskritchasi bo’yicha “gina, onam va volya (xohish-iroda)” bo’yicha yuriyman, kunimni asosdan, ongimdan odatiy o’tkazishga urinaman. Demak, e’tibor berayotgan bo’lsangiz, “gina” bu – ongning ozginagina ishqalanish, istash izidan borishi, “onam” esa – “o ya’ni Dunyo bizga” deyila turib ongga berila borilaverishi, “volya ya’ni xohish-iroda” esa Dunyoda ongli tarzda xohish-irodaga, istakka va erkinlikka talpina, yo’nala tarzda yashaymiz degani. Endi, ichimdagilar o’zimning yozuvimdagi ba’zi yakunlashlarga aralashib yozadigan so’zlarimga yaqin keladigan sinonimlarni, yangicha (adabiycha) mos so’zlarni aytishadi, va o’zimga bergan tushunchalariga qarasam, bir: “biz sening nima yozishingni oldindan bilib borayotganimiz uchun, pirtillab yoki kulib qo’shib qo’yamiz” deyishsa, yana boshqa bir: “yozuvlaring bir xil chiqmasin” deyishadi. Ammo o’zim na qilay, yozuvlarimdan asosan panoh izlab, aniq va lo’nda, bir xil tushunarli qilib takroran yozuv ma’nosida yozib boraman, bitaman. Zero shunday konstitutsiyaviychasiga, belgili-izohli tarzda yozish o’z dilimni ifodalaydi ko’proq. Aytgancha, 30-aprelda yangilanayotgan Konstitutsiya referendumiga - ishtirok eting. En’ti mana shu gapimni yozishim bilanoq hayotiy bo’lib o’tgani o’zgarmas, ammo kelishi juda sezgilarni aldagan holda o’zgaruvchan, almashinuvchan adabiy tezlikdagi dastur bilan chiqadigan amallarda boshqariladigan (istalgan kimsa ham bo’lishi mumkin) enam qarag’ay o’zimga perashki bilan pryanik berib ketdilar. Shu bilan ichimdagilar hayotga, atrofga va Dunyo xabarlariga befarqmasligimni odimlab yaxshi baholayaptilar. Ha, chindan ham agar video-audiolarni esimizda bosib olib, oldingi es-yodni xotiradan chiqarib o’zgartirishlarini bilib tomosha qilsam, hayotda nima bo’lib o’tganini sezgilarim iloji boricha, 98% esimda ushlab turadi, ammo davom etish o’zgarish, genim-o’ylovimga moslashish tezligi kuchlidir. Endi e’tiborimni birlashtirib aytishim mumkinki, mana nega ba’zan ichimdagilarning bir guruh tomonidan: “hayotda esingning ichida o’zgarayotgan es, yod bilan yangicha gaplarni bitta gap, so’z o’rnida sanskritcha ochayotgan bo’lasan” deyishlarida aslida hoziroqda bo’lib o’tgan ishda sezgilarimni sal-pal yo’qotib qo’yishim hisoblanadi. Sezgi esim bilan baravar ushlanmay, esimdan chiqib ketsa, ba’zi kam sonli so’zlarning yangilari eslashni allaqachon boshlab yuborgan esimda o’ynab, 2 tasi bitta ya’ni o’zimga bitta bo’lib tuyulib, aslida boshqasi kelib turaveradi. Lekin sezgilarimni aldash osonmas, masalan hozir nimalarni hoziroqda yozib o’tayotgan bo’lsam, barchasiga diqqat-e’tibor qilib ko’z-o’ngimdan o’tkazayapman, zotan ba’zida sezgilarimning nur chiziqlariga o’xshab yo’lda yo’qolib qolishidayin bo’lib o’tishi mumkin. Endi, o’zim bo’laklanish tarafidan bo’lib, hayotim davomida vaqtning birlashtirib ko’paytirishi bo’yicha sinayman. Tabiiy nusxalar esa avvalambor vaqtning birligida barchasining markazga tortilish bosim, sim yoki to’r yo’nalishlari bo’lib, hayotlarida bo’laklab ko’radilar. O’zimga qilayotgan bor yo’g’i ishlari bu – shu bo’laklash bo’yicha o’rgatishlari. Tushunishimcha televizorni ham bo’laklab tomosha qilsam, nima bo’layotganini yaxshi bilaman. Televizordagi ovoz, gaplar esda o’zgaruvchan suratlardan farqli, mutloq boshqa gaplarni, nutqlarni va suhbatlarni so’zlab turgan bo’ladi. Shu nutqlarga haqiqiy kadrlari bilan birga esimizga to’liq metrajini, lentasini ya’ni shu kadrgacha namoyish muddatini olib kirayotgan tasvirlar bu kadrlar bo’yicha tezlikda butunlay kinolarni, videoni esimizda almashtirib turaveradi. Demak, mobodoga birlashtirishga aldanib qolsak va nima deyotgan bo’lsa shu ko’rsatilayapti desak, faqatgina haqiqat shu bo’lib qolmay, esimizning parallelligi ikkinchi chinakam haqiqat sirasiga qo’shiladi. Demak, esimizning bo’laklanib yuklanaverishi bilan birlashtirib, matritsaning barchasini fokus qilib o’tkir qarash qarama qarshiligi hisobga olinadi. Demak, televizordagi, videodagi musiqalar bu – yana bir bo’lak bo’lib, aynan ichimdagilar tomonidan alohida, mos bo’lmagan ravishda yaratilaveradi, chalinaveradi. Ichimdagilar o’zimga qoyil qolishlari bilan xohlagan maqtovchi bred larini chalishlari mumkin. Endi demak faqat ko’paytirish va bo’lish bor desak mubolag’a bo’lmaydi, chunki har qanday ayirish va qo’shishlarni shu hollarda ifodalash mumkin.