Men-ku o'zim, sizlarga nima qilay?

 

27. Yashash va hayot kechirish bir-birlariga uzviy bog’liq ravishda birini ikkinchisidan umuman farqlab bo’lmaydiganday amalda bilinadi. Yashash, tushuncha orqali inson tashqaridan olingan sezgilarini butun tananing o’zi bilan yopilgan yoki mahkamlangan tuyg’ularda shu tashqi muhit bilan doimiy tanli aloqadaligini o’zining hayot kechirishli, ongli reaksiyalari bilan bildirib qo’yadi. Ikkalasi, yashash ham va hayot kechirish ham o’ylov orqali mos ravishda qabul qiluvchi va chiqaruvchi jarayonlar bo’lgani uchun insonning tabiat bilan uyg’unligida yoki izchil ta’sirlashuvida, shu ikkovlarini bir-birlaridan ajratib olish juda murakkabdir. Hayot kechirish yoki ong bilan qiladigan endigi, yangicha ishlaringiz hoziroqdan shundoqqina orqada yoki o’tmishda qolib darrov Yashashning o’zi sanaladi. Shu yaqin va uzoq o’tmishdagi barcha aralash tushunchalar yoki tuyg’ular yashash sifatida mening o’zim endigi davom etayotgan hoziroqqa ta’sir o’tqazish orqali yashab boraveraman deydiganday bo’ladi. Chetdan yoki tabiat hayotning borish tarzidan qaraganda inson haqiqatan ham uzun davomiy o’tmishidan hoziroqqa aynan Yashash, faqatgina anchadan beri tuyg’ularini ushlab kelayotgan tananing bosimi sababli ta’sirlashayapti yoki muomalada bo’lmoqda. Lekin aslida hoziroqdan kelajakdagi xulosalarimizga o’tayotganda katta qayta ishlov, almashinish bosimi mavjud. Bu – o’ylovda amalga oshirilgani uchun va o’ylovni yo’qday hisoblaganimiz sababli yashashning o’zi keyingi darajadagi hayotga, hoziroqqa insonini ishlatayapti deydiganga o’xshaydi. Aslida hoziroqda o’ylov sababli tushuncha sifatidagi Yashash (yashashning o’zi), ong sifatidagi Hayot kechirishdan (hayot kechirishning o’zidan) ajratilgan bo’ladi. Yashash so’zining sanskritchasi ya-shu-aj yo’qlashuvli qorishuvidan, o’xshash aylanmasidan topilsa bo’ladi. Ya-shu-aj degani “men shu allaqachon” tarjimasida doimiy allaqachonlikni, insonning (yoki payg’ambarning) istalgan, palapartish ravishda o’tmish paytidan ortda qolgan xulosalarini yoki tuyg’ularini yig’ib hoziroqqacha yetaklaverishdan iboratligini bildiradi. Shuni Yashash deydilar, insonga qabul qilingan barcha jarayonlar, sezgilar Yashashidagi yoki yashashining o’zidagi shu insonning yolg’ondan yaratilib boshqalarni aldaydigan adashi ko’rinishida va asl bu insonning (egasining) tanasining hajmida yoki qobig’ida mustahkamlanib tanasidan chiqmaydigan, tashqi aloqa qilmaydigan qilib qo’yilgan. Barcha avtomatik ma’lumotlar, tuyg’ular yopiq holda xuddi elektr tokchaga o’xshab tananing qotgan tik holatida aylanib, bo’yi-basti uzra vertikal borib-kelib yotganga o’xshaydi. Xuddi insonning teri yoki umuman barcha, eshitish va ko’rish asab retseptorlarining o’zidir. Bu asab retseptorlar yoki yashashning o’zi “men hayot yoki tabiat muhit bilan bittaman, ta’sirlashuvni o’zim amalga oshiraman”, deb o’zini hisoblayolmaydi. Faqatgina quruq insonning o’zidagi, ichki yoki avtomat asablarili hisob-kitobi, bu – har yoqada, zamonda yoki hoziroqning o’tib boraverishida o’tmishda qolib yo’qlashgan yoki yo’qlashuvdagi, mavjudmas hisoblanadi. Hayot kechiruviga kelsak, hoziroqdagi hayotiy jarayonlarni olib, ir-ir qilib qanday tez-tez bir pasda qanday ushlaganimizni bilmay, yana birma-bir o’z joyida kechib, voz kechib o’tamiz. Shunchalik ozginagina fursatda barcha hayot kechiruv ishlarini qilib olishga izn berilgan. Yashashning o’zida esa esdan yoki xotiradan istalgancha uzoq davrli yashab o’tagan kishilik bosimini ko’ramiz. Yashashdagilarni yoki jonning o’zidan iborat adashlarni (insonning yolg’on elektron nusxalarini) kishi deyish aniqroqqa o’xshaydi, chunki ular doimo kish-kishlanib, gij-gijlanib yoki jigi-jigilanib hayotga ta’sir qilishga tananing ichidan yoki hajmli yuzasidan asabli tuyg’ular orqali elastik yoki ovallashib talpinmoqchi bo’lganlarida tana baribir ularning intilishlarini chippakka chiqarib ushlab qolaveradi. Hayot kechirishda o’ylov orqali qayta ishlovdan o’tgan Yashash yoki tuyg’ular o’zining yo’qligini hoziroqdagi Hayot kechirish tarafidagi shu o’ylovdan boshlab uzilib chetlashgan, shuur tekisligida tasodifiy noma’lum nuqta yoki holat tanlanganligi tomonidan sezdiriladi. Shu tasodifiy, o’zboshimchalik bilan, kutilmagan tanlov yoki tanlangan nuqta (holat) o’zi uchun ajratilgan, o’ylovdan olinadigan yangicha tahlilari bilan hoziroqning qisqa-qisqa davrlarida, kechiruvida tashqi tabiiy sharoitlar bilan ta’sirlashishning, harakatlanib joyni ko’rsatishning, davomiyligi Hayot kechirish (oddiygina, hayot kechirish) deb ataladi. Bu – shundoqqina qimirlaydigan, gapiradigan va ko’zni uzib qaraydigan kichik-kichik vaqt oraliqchalari uchun rejachalar bo’lishi mumkin. Shunga katta yoki uzoq rejalar va shularning amallari ham kirib ketadi, chunki baribir bularni kelajakda bajaramiz. Faqatgina, shu uzoq rejalarga amal qilishni kerakli joyda vaqti-vaqti bilan eslab yurish kifoya sanaladi. Yashashning o’zida doimiy eslab yurishlar amalga oshiriladi, Hayot kechirishda esa kerakli narsalarni eslashga qodir bo’lib xotiraga keltirish muhim xolos. Ichimdagilar va joninmning yoki yashashimning o’zi menga doimo qachon nima muammo amalga oshirilmay xotirada qolib ketgan bo’lsa, barchasini o’zimga hoziroqda bildirib, hallab qo’yishga urinishadi. Aynan shu anomaliya yoki normadan chetga chiqishni men tadqiq etib hayron qolganim-qolgan. “Qanday qilib umumiy bog’lanish hosil qilmaydigan tasodifiy o’tmish voqealari bir-birini yuklab, tushuntirib ma’noli yoki o’xshashli aloqani keltirib chiqaraveradi?”, degan savol ostida umrguzaronlik qilayapmanmen. Zero aslida men uchun hammasi oydek ravshanki, bu – dunyomizni quyi dunyo tomonidan skanerlash, prayeksiyalash yoki nusxasini yasash deyiladi. Faqatgina bizlar ular bo’yicha ham hayot kechirib bormoqdamiz. Shu dunyolarning bir-biriga o’tib qolishini Yashashimning xotirasi va Hayot kechirishimning rejalari bir-birlariga eng asosiy ikkala dunyoviy taraflama mavjud va mavjudmas sifatida tushuntirib qo’yishmoqda. Ikkala dunyo uchun faqatgina insonning o’zi va ikkinchi nusxasi mutloq bor-yo’q qilib ajratilgan xolos. Qolgan barcha dunyoviy jarayonlar shu olamlarning bir-biriga borligini bildirmasdan biri-ikkinchisi bilan almashinib, aralashib yotishibdi. Mening o’zim Hayot kechirish sanalaman, ikkinchi nusxam yoki tirik jonli u quyi dunyo o’xshash vakilim esa mendagi Yashashni amalga oshirmoqda. Ba’zida mening ichki yoki Yashashimdan turib formulam, avtomatlashuvim o’zgarmay qolsa, Yashash sifatidagi tirik jonlili inson nusxam o’zimning tanamni yoki Hayot kechirishimni hoziroqda ishlataverishi mumkin sanaladi. Shunda “harakatlaringni, gaplaringni va qarashlaringni, umuman ishlaringni men boshqarayapman” deydi. Haqiqatan ham men tanamni har taraflama boshqarishimga e’tibor berib yotmaganman hech. Ba’zida qo’limni yoki oyoqlarimni, yurishimni (qarashlarim va gaplarimni) ichki qaysidir istagimga ko’ra deb topib, e’tibor ostida kerakli tashqi muhit bilan aloqaga jo’natib qo’yishim mumkin. Masalan, birdan kompyuter sichqonchasini ushlab qo’yaman, lekin asl e’tiborim, qilmoqchi bo’lgan ishim klaviaturada yozish bilan ovoraligimda deylik. Ba’zida esa ko’zlarim bilan kimlagadir qarab olganimga hayron qoladigan paytlarim bo’ladi, so’ngra shu zahotiyoq buning mantig’ini o’ylasam agar, Yashashimda o’tmishda bo’lib o’tgan voqealarga borib taqalmoqda. Shu mantiqni o’ylash orqali men buning teskarisi o’laroq men ongimdagi, Hayot kechirishimdagi holat yuzasidan tushunchamga yoki Yashashimga boqaman. Gapirishlarim-ku asti qo’yavering, ichimdagilar tomonidan “men chiqaraman” degan yoki tabiridagi doimiy qistovda, bosimda bo’lishadi.